Handhaving is de controle door bevoegde overheidsinstanties en het inzetten van sancties om (rechts)personen aan regels te laten voldoen. Het betreft bijvoorbeeld verkeersregels, nakoming van vergunningverplichtingen, belastingregels etc. Als een overtreding wordt geconstateerd kan de bevoegde instantie kiezen uit verschillende sancties om de aangeschrevene te dwingen alsnog aan de regels te voldoen. Dat kan bijvoorbeeld zijn bestuursdwang, een boete, intrekking van een vergunning. In dit artikel zal ik ingaan op de dwangsom als handhavingsmiddel en de eisen waaraan een deze moet voldoen.

Dwangsom

Oplegging van een dwangsom houdt eigenlijk in de oplegging van een last onder dwangsom (zie artikel 5:32 van de Algemene wet bestuursrecht). Het bestuursorgaan legt namelijk een last op aan de aangeschrevene om iets te doen. Hij moet zijn fout herstellen of voorkomen dat iets in de toekomst fout gaat. Er wordt dus altijd een heldere termijn gesteld waarbinnen aan de last moet zijn voldaan. Wanneer dat niet op tijd gebeurt, dan verbeuren er dwangsommen. Een dwangsom kan bijvoorbeeld worden gebruikt als iemand illegaal een schuurtje heeft gebouwd en het bestuursorgaan eist dat dit gebouw wordt afgebroken. Als de gestelde termijn passeert en het gebouw staat er nog dan verbeuren dwangsommen. Dit houdt in dat het bedrag dat in het besluit is opgenomen als straf door de overtreder moet worden betaald.

Hoogte dwangsom

De dwangsom kan per tijdseenheid, per overtreding of in een keer worden vastgesteld. Dit houdt bijvoorbeeld in dat het bedrag moet worden bepaald per week dat de overtreding blijft bestaan, per keer dat een overtreding wordt geconstateerd, of dat als een overtreding nog één keer wordt geconstateerd meteen het volledige bedrag verschuldigd is.

Los daarvan moet de hoogte worden vastgesteld. Bestuursorganen moeten zeer zorgvuldig zijn bij het vaststellen van de hoogte omdat dit bedrag in verhouding moet staan tot de overtreding en het doel van de handhaving. Voor het moeten verwijderen van een tuinhuisje zal een lagere dwangsom worden opgelegd dan voor het moeten voldoen aan milieuwetgeving door een groot chemisch concern. Tenslotte moet een maximumbedrag aan de dwangsom zijn verbonden. Als het maximumbedrag is bereikt maar de overtreding niet beeindigd, dan kan het bestuursorgaan nieuwe en/of andere sancties opleggen.

Betaling dwangsom

Dwangsommen die zijn verbeurd moeten binnen 6 weken worden betaald volgens artikel 5:33 Awb. Als een overtreder niet binnen 6 weken betaald zal het bestuursorgaan een invorderingsbeschikking moeten nemen. Daarna kan eventueel worden overgegaan tot aanmaning. Tenslotte kan een dwangbevel worden uitgedaan om het verschuldigde bedrag te laten betalen.

Bezwaar en beroep

Het dwangsombesluit kan worden aangevochten door bezwaar en/of beroep in te stellen. Tegen de invorderingsbeschikking staat ook bezwaar en beroep open. Er zijn dus twee mogelijkheden om de negatieve gevolgen van een dwangsombesluit aan te vechten. In beide procedures moet de overheidsinstantie zeer nauwkeurig te werk gaan dus is de kans van succes en bezwaar en beroep relatief groot.

Verjaring invordering

Invordering van de verbeurde dwangsommen moet plaatsvinden binnen 1 jaar vanaf het moment dat dat de termijn van beëindiging van de overtreding is verstreken. De Hoge Raad heeft recent ook nog geoordeeld dat deze verjaringstermijn niet wordt gestuit door de invorderingsbeschikking. Er moet dus binnen 1 jaar een procedure worden opgestart.

Conclusie

Dwangsommen kunnen een krachtig middel zijn voor overheden om naleving van regels af te dwingen. Het kan echter erg lastig blijken een rechtmatig dwangsombesluit te nemen. Als het dwangsombesluit is genomen is invordering een tweede lastige stap. Er zijn erg veel hobbels waar een overheidsinstantie rekening mee moet houden. Dat maakt dat een zorgvuldige voorbereiding van groot belang is. Als overtreder is het zaak een dwangsombesluit goed te (laten) bestuderen en binnen de termijnen bezwaar in te stellen.